سيمينارى هه‌سارۆكه‌ى Oumuamua
له رۆژى دوو سێ شه‌ممه به‌روارى 03 / 04 / 2019 و له هۆڵى تاقيگه‌ى بينايى له به‌شى فيزيك سيمينارى(هه‌سارۆكه‌ى Oumuamua) پێشكه‌شكرا له‌لايه‌ن به‌رێز )م.ئه‌ڤين مغديد حمدامين (بابه‌ته‌كه په‌يوه‌ندى هه‌بوو به هه‌سارۆكه‌ى ئۆمۆموا كه بە زمانی گەلانی دوورگەی (هاوای) مانای (نێردراوەی شوێنێكی زۆر دوور) دەگەیەنێت، یەكێكە لەو تەنە ئاسمانییە یەگجار دەگمەنانەی كە بە (تەنە نێو ئەستێرەكان -Interstellar Object) ناسراوە و وا پێدەچێت هەسارۆكەیەك بێت و لە دەرەوەی سنووری سیستەمی خۆرمان دروست بووبێت، واتە لە گۆشەیەكی دیكەی نێو گەلەستێرەماندا بۆ نێو سیستەمی خۆردا هاتووە، جا ئەگەر ئەمە بە تەواوەتی بچەسپێت، ئەوا دەبێتە یەكەم تەنی ئاسمانی نێو ئەستێرەیی هاتوو بۆ ناو سیستەمی خۆرەوە.
لە رووی فەلەكییەوە، ئەم تەنە ناونراوە (A/2017 U1) و بێ ئەوەی هیچ زانیارییەكی پێشوەختەی دەربارەیەوە بزانرێ، بۆ یەكەمجار لە 2017.10.19 و لەلایەن (رۆبەرت ویریك) و لە رێگەی روانگەی فەلەكیی (Pan-STARRS) دا دۆزرایەوە كاتێك لە دووریی 30 ملیۆن كیلۆمەتر بوو لە زەوییەوە، وە ئەو كات وازانرا كەوا كلكدارێكی ئاسایی نێو سیستەمی خۆری خۆمانە، بەڵام لە دواییدا دەركەوت خاوەن خولگەیەكی یەگجار زۆركراوەو نامۆیە، هەربۆیە دوای یەك هەفتە لە دۆزینەوەی وەك هەسارۆكەیەك، نەوەك كلكدارێك، لەلایەن پسپۆڕانی (یەكێتی فەلەكناسی نێودەوڵەتیی – IAU) ناسێنراو هەروەها ناویان نا (Oumumua).
بە پێی روانگە سەرەتاییەكانی دووەم هەفتە دوای دۆزینەوەی، دەركەوت هەسارۆكەی (A/2017 U1) خاوەن لادانێكی خولگەیی یەگجار زۆرەو دەگاتە ئاستی 1.1922 ± 0.00268 پلە، واتە یەگجار زۆر زیاتر لە هەر هەموو تەنە ناسراوەكانی نێو سیستەمی خۆرو ژمارەی پێوانەییەی پێشووی لادانی شكاندبوو كە لەلایەن كلكداری(C/1980 E1 –Bowell) ەوە تۆماركرابوو كە گەیشتبووە 1.057 پلە لەسەر ئاستی خولگەكانی سیستەمی خۆردا.
ئەم گۆشە لادانییە یەگجار زۆر بەرزە، جا چ بۆ هاتن یان دەرچوونی بێت لە سیستەمی خۆردا، ئاماژە بەو دەدات كەوا ئەو تەنە ئاسمانییە بەهیچ شێوەیەك نەبەستراوەتەوە بە هێزی كێشكردنی سیستەمی خۆرەوەوەو دەبێ وەك تەنێكی نێو ئەستێرەیی دەرەكیی مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت.
روانگە فەلەكییەكان و پێوانەكان ئاماژەیان بەوە داوە كەوا ئەو تەنە ئاسمانییە لە ناوچەی ناسراو بە (كۆستێرەی لایرا) وە دروستبووەو لەبەر كەمیی یەگجار زۆری دانەوەی رووناكی خۆر، فەلەكناسان نەیانتوانی دیمەنی فۆتۆگرافیی – بینراوی بۆ وەربگرن، بەڵام روانگەكردنە رادارییەكان توانیان دەستنیشانی بكەن و دەركەوت بریتییە لە هەسارۆكەیەكی نامۆو بە شكڵ و شێوازێكی نامۆتر كە تەنها 10% ی تیشكی خۆری شكاندەوەو تیرەشی لە سنووری 160 مەترەو لەسەر شێوەی لاكێشەیەكی درێژە، بە قەدەرایی باڵەخانەی ناسراوی (ئیمپایر ستێیت) ی (نیویۆڕك).
لە هەمان كاتدا لێكۆڵینەوە تیشكییە شەبەنگییەگانی روانگەی فەلەكیی (ولیام هێرشل) كە لە 2017.10.25 بۆ ئەم تەنە ئاسمانییەی ئەنجامدابوو دەریخست رەنگی زیاتر بەرەو (سوور) باو دەچێ، وەك تەنە هەسارۆكەو نەیزەكییەكانی نێو ناوچەی ناسراو بە (پژبێنی كویپەر- Kuiper Belt) كە شوێنی كۆبوونەوەی سەدان تریلیۆن پار چە بەردی نەیزەكی یەگجار زۆر بچووك تا ئاستی چەند كیلۆمەترێكەو لە خولگەی دووری دواوەی هەسارەی بچووكی (پلوتۆ) وە بە دەوری خۆردا دەخولێنەوە.
ئەنجامدانی لێكۆڵینەوەی هەڵگەڕاوەیی بۆ خولگەی هەسارۆكەی (A/2017 U1) دەریخست كەوا لە 2017.10.14 بە نزیكرتین خاڵ لە زەویدا تێپەڕی بوو و گەیشتبووە 24 ملیۆن كیلۆمەتر، هەر بۆیە بەو شێوەیە یەگجار زۆر تاریكەدا دەركەوتبوو و ئێستاش دوای دووركەوتنەوەی زیاتری لە زەویدا پایەی رووناكییەكەی گەیشتۆتە ئاستی (21) ئەمەش مانای وایە بە هەموو شێوەیەك مەحاڵە ببینرێت.
بە پێی روانگە فەلەكییەكان، 100 ساڵ پێش ئێستا ئەم تەنە ئاسمانییە بە مەودای 84 ملیار كیلۆمەتر لە خۆرەوە دووربووەو خێرایی نزیكبوونەوەشی گەیشتبووە 26 كیلۆمەتر لەیەك چركەداو لەگەڵ نزیكبوونەوەی بەردەوامی لە خۆردا، خێراییەكەی زیاتر دەبوو تا گەیشتە خێرایی 87.7 كیلۆمەتر لەیەك چركە كاتێك گەیشتە نزیكترین خاڵ، بەڵام لەكاتی بەرواری دۆزینەوەی، خێراییەكەی كەم ببۆوە بۆ 46 كیلۆمەتر لەیەك چركەدا، وە بەردەوامیش خێراییەكەی كەمتر دەبێتەوە تا دووبارە لە سیستەمی خۆر دەردەچێت و دەگاتەوە نێوەندی ئەستێرەكان و ئەو كاتە خێراییەكەی دەبێتە 26.33 كیلۆمەتر لەیەك چركەدا.
لە بەرواری 19 ی ئەیلوولی 2017 گەیشتبووە نزیكترین خاڵ لە خۆر و ماوەی نێوانیان گەیشتە تەنها 38 ملcیۆن و 100 هەزار كیلۆمەتر، واتە 17% نزیكتر لە خۆر بەبەراورد لەگەڵ نزیكترین مەودا لەگەڵ هەسارەی (عوتارد) و ئەوكاتە بەژێر خولگەی خۆردا تێپەڕی و پاشان بەشێوەیەكی زۆر توندو بە گۆشەیەكی زۆردا دەستبەجێ خولایەوە بۆ سەرەوەو بە گۆشەی 66 پلەی شاقووڵیی بەرزبۆوەو ئێستا بە ئاڕاستەی كۆستێرەی(Pegasus) دا دەڕوات.
لە رۆژی 2017.10.14 و لە دووریی 24 ملیۆن و 180 هەزار كیلۆمەتر لە ژێر خولگەی زەویدا تێپەڕی و لە 2017.10.16 و لەنێوان خولگەی هەسارەی خۆمان و (مەریخ) دا بەرزبۆوە بۆ سەرووی خولگەی خۆرو لە 2017.11.1 بەسەرووی خولگەی (مەریخ) و لە ئایاری 2018 بەسەر خولگەی هەسارەی (موشتەری) دا تێپەڕی و لە كانوونی دووەمی 2019 لەسەرووی خولگەی هەسارەی (زوحەل) و لە ساڵی 2022 لەسەرووی خولگەی هەسارەی (نیپتۆن) دا تێدەپەڕێت و بەم شێوەیە دەردەكەوێت كەوا هەسارۆكەی نامۆی (A/2017 U1) نزیكەی 20.000 ساڵی گەرەكە تاوەكو تەنها لەنێو سیستەمی خۆردا دەردەچێت.
لەگەڵ ئەوەی زۆربەی هەرە زۆری پسپۆڕانی فەلەكناسی دڵنیابوونە لەوەی ئەم میوانە (ناوەخت و نامۆ) یە لە دەرەوەی سیستەمی خۆردا هاتووەو لەلایەن خۆیەوەش، (پەیمانگەی گەڕان بەدوای ژیان هۆشمەند – SETI) لێكۆڵینەوەی چڕوپڕی لەسەردا ئەنجامداو هیچ جۆرە شەپۆلێكی رادیۆیی نامۆو یان تیشكێكی نهێنیداری دەرچوو لە (Oumumua) دا نەدۆزییەوە، بەڵام بەشێك لە گرنگی پێدەرانی بواری بوونی ژیان لە دەرەوەی زەوی وای بۆ دەچن كەوا ئەمە كەشتییەكی ئاسمانیی نێرداروی شارستانییەتەكانی دیكە بووە، بەڵام بەداخەوە ئەوان تەنها راو بۆچوونیان وایەو هیچ بەڵگەیەكی زانستیان بەدەستەوە نییە بۆ سەلماندنی..
سيميناره‌كه زۆر به پێز و پر زانيارى بوو كه جێگاى دڵخۆشى گشت ميوانه ئاماده‌بووه‌كان بوو.
ئه‌مه‌ى خواره‌وه لينكى پێشكه‌شكاره: