1ـــ لهدرێژهی چالاكیه زانستیهكانی بهشی پهروهردهی تایبهت، رۆژی چوار شهممه بهرواری (4/12/2024) سیمینارێك پێشكهشكرا لهلایهن بهڕێز (د. دارا مشیر ابراهیم).
له ژێر ناونیشانی زیرهكی دەستکرد، 1ـ كهتێدا تیشك خرایه سهر تایبهتمهندییهكانی زیرهكی دهستكرد و لایهنه نهرێنی یهكانی لهژیانی مرۆڤ و ئهوكێشهو گرفتانهی كه داهاتوو بۆ مرۆڤایهتی دروست دهبێت بههۆی بهرهو پێشچوونی زیرهكی دهستكرد.
دواتر لهلایهن ئامادهبوان گفتوگۆی زیاتری لهسهركرا.
2ـــــ لهدرێژهی چالاكیه زانستیهكانی بهشی پهروهردهی تایبهت، رۆژی دوو شهممه بهرواری (2/12/2024) سیمینارێك پێشكهشكرا لهلایهن بهڕێز (پ.د.أفراح یاسین محمد). له ژێر ناونیشانی ( باوترین سيندرومه كانى پەیوەست بە کەمئەندامی).
جەستەی زیندەوەران ژمارەیەکی زۆر خانەی جیاوازی تێدایە و لە هەر خانەیەکی ناوک و لەناو ناوکەکەدا ژمارەیەک کرۆمۆسۆم هەیە و لەسەر هەر کرۆمۆسۆمێک هەزاران جین هەیە کە لە شوێنێکی دیاریکراودا رێکخراون و ئەم جینانە بەرپرسن لە پێدانی تایبەتمەندی فیزیایی بۆماوەیی هەر زیندەوەرێک و کاریگەرییەکی بەرچاویان لەسەر گەشە و گەشە و ئەدای ئەرکەکان هەیە.
ژمارەی کرۆمۆسۆمەکان لە خانە ڕووەکییەکاندا جیاوازە، بۆ نموونە لە ئاژەڵدا، ژمارەی کرۆمۆسۆمەکان لە یەک خانەدا بریتییە لە (فیل 56 کرۆمۆسۆم بۆ پەپوولە 380 کرۆمۆسۆم بۆ مەیمون 48 کرۆمۆسۆم بۆ مشک 40 کرۆمۆسۆم بۆ پشیلە 38 کرۆمۆسۆم بۆ ئەسپ 64 کرۆمۆسۆ، بۆ سەگ 78 کرۆمۆسۆم ، بۆ مریشک 78 کرۆمۆسۆم، بۆ قەلەڕەش 80 کرۆمۆسۆم ، بۆ مێشی ماڵ 12 کرۆمۆسۆم ، بۆ شامپانزی یان گۆریلا 48 کرۆمۆسۆم، بۆ قەل 82 کرۆمۆسۆم، لە مرۆڤدا لەشی ئاسایی مرۆڤ 46 کرۆمۆسۆمی هەیە لە شێوەی 23 جووت). ئەگەر تێکچوونی کرۆمۆسۆمی ڕووبدات واتە گۆڕانکاری لە ژمارە و پێکهاتە و شێوە و شێوەی کرۆمۆسۆمەکان و هەبوونی هەر ژمارەیەک جگە لە 46 کرۆمۆسۆم گۆڕانکاری لە بڕی ماددەی بۆماوەیی لە خانەکاندا دەردەخات کە لەوانەیە ببێتە هۆی کێشەی گەشە و کێشەی تەندروستی دیکە کە دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی هەندێک نیشانەی نەخۆشی کە پێکەوە دەردەکەون.
(Syndrome)
بنچینەی ئەم دەستەواژەیە وشەی یۆنانی
syn”،
واتە “بەیەکەوە”، و
“drome”،
واتە “کارکردن” کەواتە، ئەمە کۆمەڵێک ئەنجامە کە لە ژمارەیەک کەسدا دەبینرێت کە پەیوەندییان نییە. کۆمەڵێک تایبەتمەندی نادیار یان ناهاوسەنگییە کە بەیەکەوە ڕوو دەدەن و پەیوەندی بە نەخۆشییەکی دیاریکراوەوە هەیە. کەواتە ئەم نەخۆشییە کۆمەڵێک تایبەتمەندی پێناسەکردنە کە بەیەکەوە کار دەکەن.
زۆربەی نیشانەکان بە ناوی ئەو پزیشکەوە ناودەبرێن کە یەکەم جار تێبینییان کردووە یان لە خەڵکدا. بۆ نمونە، نەخۆشی داون حاڵەتێکە کە یەکەم جار لەلایەن دکتۆر داون تێبینی کراوە. نیشانەکانی مارفان حاڵەتێکە کە یەکەم جار لەلایەن دکتۆر مارفان تێبینی کرا.
باوترین جۆری سيندرومه كان چین؟
وەک پێشتر ئاماژەمان پێدا، نزیکەی 1500 سيندروم هەیە، بەڵام 6 جۆر سيندرومه كان هەیە کە بەربڵاوترین و بەربڵاوترن لە نێو جيهاندا
1-سيندرومى تێرنەر
2-سينندرومی کلینفێلتەر
3-سيندرومى ئێدوارد
4-سيندرومى پاتاو
5-سيندرومى داون
6-سيندرومى نونان : ئەو جینەی کە دەبێتە هۆی نونان سيندروم دۆزرایەوە و دەکەوێتە سەر قۆڵی درێژی کرۆمۆسۆمی 12. سيندرومى نونان بەهۆی هەبوونی گۆڕانێکی بۆماوەیی ڕوودەدات کە لە ڕێگەی بۆماوەیی دایک و باوکەوە بۆ منداڵان دەگوازرێتەوە چونکە 50٪ ی تووشبووان یەکێک لە دایک و باوکیان هەڵگری جینەکانی نەخۆشییەکە بوو، بەڵام ڕەنگە نیشانەی نەخۆشییەکە دەرنەخات و دیارترین کێشەکانی ئەو نەخۆشییە و ئەو نیشانانەی کە ئاماژە بە تووشبوون دەکەن: چاوی فراوان و لار، پێڵووی شۆڕبوو. چاوەکان لەوانەیە شین یان سەوزی کاڵ دەربکەون. گوێیەکان لە شوێنێکی نزم و گەڕاونەتەوە. لووتەکە پەستێنراو دەردەکەوێت هەروەها مەترسی کەمئەندامی فێربوون، کەمئەندامی هۆشمەندی سووک و کۆمەڵێک کێشەی دەروونی، کەمئەندامی بیستن و بینین کە لەوانەیە فێربوون و کێشەکانی دڵ ئاڵۆزتر بکات..
3ـ لهدرێژهی یهكێكی تر لهچالاكیه زانستیهكانی بهشی پهروهردهی تایبهت، رۆژی دوو شهممه بهرواری (2/12/2024) دووچالاكی ئهنجامدرا چالاكی یهكهم لهکۆلێژی زمان، لەلایەن بەڕێزان”م.ژیلوان محمد معروف” مامۆستا لهبهشی پهروهردهی تایبهت ، و “م. زۆزان محمد فوئاد” پێشکەشکرا. بەبۆنەی ڕۆژی بەڕەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان، سێمینارێک لەژێرناونیشانی(وشیارکردنەوە یەکەم هەنگاوی بەڕەنگاربوونەوەیە) به ئامادەبوونی ڕاگری کۆلێژ”پ.ی.د. سامان حوسێن عومەر” و یاریدەدەری ڕاگر”د.تەڵعەت تاهیر حەمەد عەلی” مامۆستایان و قوتابییانی ، لە سێمینارەکەدا، باس لە جۆرەکانی دەستدرێژی، توندوتیژی و هاوکات ڕێگاکانی بەڕەنگاربوونەوە و چارەسەری کێشەکان کرا، هەڵبەت ئامانجی سێمینارەکە هۆشیارکردنەوەو پاراستنی قوتابییان لە کێشەو بەرکەوتەکانی تۆڕەکۆمەڵاتییەکان و سۆشیال میدیا بوو.
4ـــــ یهكێكی تر لهچالاكیه زانستیهكانی بهشی پهروهردهی تایبهت، رۆژی دوو شهممه بهرواری (2/12/2024) چالاكی دووهم ئهنجامدرا لهکۆلێژی زاسنته ئیسلامیهكان، لەلایەن بەڕێز “م.ژیلوان محمد معروف” مامۆستا لهبهشی پهروهردهی تایبهت، بەبۆنەی ڕۆژی بەڕەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان، سێمینارێک لەژێرناونیشانی (هۆشیارکردنەوەی قوتابییانی زانکۆ) لە چوارچێوەی کارەکانی هەفتەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان ئهنجامدرا ، بە ئامادەبوونی سەرۆک بەشەکان و مامۆستایان وقوتابییانی کۆلێژ بەسەرپەرشتی (د. کابان عبدالکریم) مامۆستای کۆلێژی زانسته ئیسلامیهكان و ئەندامی لیژنەی باڵای زانکۆ بۆ هەفتەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان، سیمینارێک بۆ بەڕێز (م. ژیلوان محمد معروف) ئەندامی لیژنەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی لە سەرۆکایەتی زانکۆی سەڵاحەدین.
5ــــ یهكێكی تر لهچالاكیه زانستیهكانی بهشی پهروهردهی تایبهت، رۆژی پێنچ شهممه بهرواری (5/12/2024) لهکۆلێژی ئاداب ، لەلایەن بەڕێز “م.ژیلوان محمد معروف” مامۆستا لهبهشی پهروهردهی تایبهت، له هۆڵی (فەرهادى) لە ژێر درووشمى هۆشیارى هەنگاوى یەکەمى بەرەنگاربوونەوەیە، زەنجیبرەیەک چالاکى هۆشیارى بۆ قوتابیانى قۆناغى یەکەمى بەشەکانى(دەروونزانى ، کۆمەڵناسى ، مێژوو) بەڕێوەچوو، بهئامادهبوونی سەرۆکى لێژنەى هۆشیارکردنەوە لە زانکۆى سەلاحەددین و (عقید حسیبە جلال احمد) ئەندام و نوێنەرى بەڕێوبەرایەتى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان و خێزان هەولێر و (پەیرەو انور سعید) ئەندام لە بەڕێوبەرایەتى بەرەنگاربوونەوەى توندوتیژى دژى ئافرەتان و خێزان هەولێر و (پ.د. جوان اسماعیل بکر) ئەندام و نوێنەرى کۆلێژى ئاداب بە ناونیشانى (درووشمى هۆشیارى هەنگاوى یەکەمى بەرەنگاربوونەوەیه)، مەبەست لەم سمینارە هۆشیارکردنەوەى قوتابیانى کۆلێژە بە تایبەت قۆناغى یەکەم – دەربارەى جۆرەکانى هەراسان کردن و بەکارهێنانى توندوتیژى بە هەموو جۆرەکانى لە شوێنى خوێندن و کاردا .
6ـــ لهدرێژهی چالاكیه زانستیهكانی بهشی پهروهردهی تایبهت، رۆژی یهك شهممه بهرواری (8/12/2024) لەچوارچێوەی چالاکیەکانی مامۆستایانی بەشی پەروەردەی تایبەت بەبۆنەی رۆژی جیهانی منداڵانی خاوەن پێداویستی تایبەت، لەهەفتەی هۆشیاری سەبارەت بەمنداڵانی خاوەن پێداویستی تایبەت، بەشی پەروەردە و دەروونزانی لەکۆلێژی پەروەردەی قەڵادزێ، سیمپۆزیۆمێکی لەژێر ناونیشانی (هۆشیاری گشتی دەربارەی پەروەردەی تایبەت) ئەنجامدا. لەپانێلی یەکەمدا سیمنارێک بەهاوبەشی لەلایەن بەڕێزان (د. سیروان وەلی، د.کەوسەر محمد) لەژێر ناونیشانی (دواپەرەسەندنەکانی شڵەژانی شەبەنگی ئۆتیزم) پێشکەشکرا.
هەروەک لەپانیڵی دووەمدا دوو سیمنار پێشکەشکران، سیمناری یەکەم لەلایەن بەڕێز (د. سمیە سامی ) بەناونیشانی (خاوەن پێداویستی تایبەت لە نێوان [یەکسانی ، جیاکاری ،جیاوازی ]) دا پێشکەشکراو، سیمناری دووەم لەلایەن بەڕێز (پ ی م. لیا حسن) دەربارەی (جۆرەکانی سەندرومەکان) پێشکەشکرا.
7ــــ لهدرێژهی چالاكیه زانستیهكانی بهشی پهروهردهی تایبهت، رۆژی دوو شهممه بهرواری (9/12/2024) سیمینارێك پێشكهشكرا لهلایهن بهڕێز (د.كارۆخ جوهر جلال) ئەندامی لێژنەی بۆڵۆنیا پرۆسیس کۆلێژ له ژێر ناونیشانی: سیستەمی بۆڵۆنیا پرۆسیس بۆ مامۆستایانی بەشی پەروەدەی تایبەت،کە تیایدا رێنمایەکانی چۆنیەتی دابەشکردنی نمرەکانی وانەکانی تیۆری و پراکتیکی و بابەتی ۆورکلود خرایە .
8ــــ لهدرێژهی چالاكیه زانستیهكانی مامۆستایانی بهشی پهروهردهی تایبهت لهدهرهوهی كۆلێژ، رۆژی دوو شهممه بهرواری (9 ـــ 16/12/2024)، لهلایهن بهڕێز (د.كارۆخ جوهر جلال): ئەنجامدانی دوو چالاکی زانستی پەروەدەیی لە باخچەی منداڵانی ژوانی تێکەڵاو (دمج)کەتیایدا دووسمینار پێشکەشکرا بەناونیشانی:
پێگە و ڕۆڵی مامۆستایانی پەروەردەی تایبەت لەگەڵ منداڵی خاوەن پێداویستی تایبەت،و پرۆسەی ڕێنمایی- ڕاوێژی پێویست بۆدایبابانی منداڵی خاوەن پێداویستی تایبەت.
باخچەی ژووان یەکێکە لەو باخچە پێشکەوتووانەی لەسنوری پەروەردەی ناوەندی هەولێر پرۆسەی تێکەڵاوی تێدا جێ بەجێ دەکرێت.
9ــــ لهدرێژهی چالاكیه زانستیهكانی بهشی پهروهردهی تایبهت، رۆژی دوو شهممه بهرواری (9/12/2024) سیمینارێك پێشكهشكرا لهلایهن بهڕێز (م.الیاس أحمد خلیل). له ژێر ناونیشانی ” كاریگهری یارییه پڕکراوەکان بۆ منداڵی ئۆتیزم “
پێشهكی : یارییه پڕکراوەکان دەتوانن ئاسوودەیی و هاندانی هەستیاری بۆ ئەو منداڵانهی ئۆتیزمیان هەیە دابین بکەن. دەتوانرێت وەک ئامرازێکی ئارامكهرهوه لە کاتی فشار یان دڵەڕاوکێدا بەکاربهێنرێن، هەروەها دەتوانن وەک سەرچاوەیەکی ئاسوودەیی لە کاتی کارلێکە کۆمەڵایەتییەکان یان بارودۆخە نامۆکاندا کاربکەن.
گرنگی یارییە پڕكراوه هەستیارەکان بۆ ئۆتیزم:
- 1. هاندانی هەستەکان: یارییە پڕكراوه هەستیارەکان دەتوانن یارمەتیدەر بن لە هاندانی هەستە جیاوازەکان، وەک (دەست لێدان، بینین و بیستن).
- 2. پێشخستنی کارلێکی کۆمەڵایەتی: یارییە هەستیارەکان دەتوانن یارمەتیدەر بن لە بەرەوپێشبردنی کارلێکی کۆمەڵایەتی لە نێوان منداڵانی تووشبوو بە ئۆتیزم. بە یاریکردن بەم یارییانە پێکەوە، منداڵان دەتوانن فێری هاوبەشیکردن و بە نۆرە و پەیوەندیکردن لەگەڵ یەکتردا بن.
سوودەکانی ئاژەڵە پڕکراوەکان بۆ ئۆتیزم:
- 1. سەلامەتی و ئاسوودەیی:
- 2. باشترکردنی تواناکانی پەیوەندیکردن:
- 3. بەرزکردنەوەی تواناکانی جوڵە:
چۆنیهتی هەڵبژاردنی ئاژەڵە پڕکراوەکەی:
دروسته لە کاتی هەڵبژاردنی ئاژەڵێکی پڕکراو بۆ منداڵێکی تووشبوو بە ئۆتیزم، گرنگە پێداویستییە هەستیارەکانیان و ئارەزووەکانیان لەبەرچاو بگیرێت.
1ـــ پێکهاتە:
2ــ کێش:
3ـــ ژاوەژاو:
4ــ بۆن:
5ــ قهباره.
10ـــ لهدرێژهی چالاكیه زانستیهكانی بهشی پهروهردهی تایبهت، رۆژی پێنچ شهممه بهرواری (12/12/2024) لەچوارچێوەی چالاکیەکانی مامۆستایانی بەشی پەروەردەی تایبەت بەبۆنەی رۆژی جیهانی منداڵانی خاوەن پێداویستی تایبەت، سمینارێک لە کەمپەسی زانکۆی بەریتانی نێودەوڵەتی بۆ بەڕێز (دکتۆر سیروان ولی علی) بەرێوەچوو بە زمانی ئینگلیزیی بە ناونیشانی
:(Autism spectrum disorder: between the present and the future).
تیایدا تیش خرایە سەر دوا پەرەسەندنەکانی دنیا لە بواری شڵەژانی شەبەنگی ئۆتیزم . لە رووی چەمک و تایبەتمەندی و هۆکارەکان و دەستنیشانکردن و پرۆگرامە جارەسەرییەکان ، دوای کاتژمێڕەک باسکردنی زانستی ئینجا قوتابیان و مامۆستایانی زانکۆی بەریتانی بە پرسیار و گفتوگۆی گەرم بابەتەکەیان دەولەمەندتر و قوڵتر خرایە بەر باس و گفتوگۆ.


























